یوگا، مشاوره و روانشناسی هر سه در حوزه ارتقای سلامت جسمی و روانی جای دارند، اما نقش و مسئولیت‌های آن‌ها به‌طور مشخص از یکدیگر متمایز است. متأسفانه، در برخی موارد، از مربیان یوگا انتظاراتی فراتر از محدوده تخصصی‌شان می‌رود، از جمله ارائه مشاوره روانشناسی یا راهکارهای درمانی برای مشکلات روحی و عاطفی. این روند نادرست می‌تواند نه‌تنها به مربی، بلکه به شاگرد نیز آسیب برساند. در این مقاله، به بررسی تفاوت‌های این حوزه‌ها و پیامدهای منفی هم‌آمیزی اشتباه آن‌ها می‌پردازیم.
۱. نقش و مسئولیت مربی یوگا
یک مربی یوگا مسئولیت دارد که اصول و تکنیک‌های صحیح یوگا را آموزش دهد تا شاگردان بتوانند از فواید جسمانی و ذهنی این تمرین بهره ببرند. اهداف اصلی مربی یوگا شامل موارد زیر است:
آموزش حرکات و وضعیت‌های بدنی (آساناها) با دقت و ایمنی
راهنمایی در انجام تمرینات تنفسی (پرانایاما) برای افزایش آگاهی و تمرکز
ارائه تکنیک‌های آرام‌سازی و مراقبه برای بهبود تمرکز ذهنی
ایجاد محیطی مناسب برای تمرین، بدون دخالت در زندگی شخصی شاگردان
مربی یوگا به افراد کمک می‌کند تا با تمرین مستمر، تعادل و آرامش بیشتری را در زندگی خود تجربه کنند، اما این به معنای ارائه راهکارهای روانشناسی یا مشاوره برای مسائل فردی و خانوادگی نیست.
۲. نقش و مسئولیت روانشناس و مشاور
یک روانشناس یا مشاور فردی است که با استفاده از دانش علمی و تکنیک‌های درمانی، به مراجعان کمک می‌کند تا مشکلات روحی، عاطفی و رفتاری خود را بررسی کرده و راهکارهای مناسب برای بهبود وضعیت خود بیابند. مسئولیت‌های یک روانشناس شامل موارد زیر است:
تحلیل الگوهای فکری و رفتاری مراجعان
ارائه راهکارهای علمی برای مقابله با اضطراب، افسردگی و مشکلات روحی
انجام روان‌درمانی مبتنی بر روش‌های شناخته‌شده علمی
کمک به افراد برای حل مشکلات ارتباطی و خانوادگی
مشاوره و روانشناسی نیاز به تخصص و آموزش گسترده در زمینه روانشناسی دارد و هرگونه راهنمایی غیرتخصصی در این زمینه می‌تواند منجر به آسیب‌های روانی جدی شود.
۳. چرا مربی یوگا نباید نقش مشاور یا روانشناس را بر عهده بگیرد؟
الف) نبود دانش تخصصی روانشناسی
مربی یوگا، حتی اگر تجربه و درک بالایی از احساسات انسانی داشته باشد، به‌عنوان یک روانشناس آموزش ندیده است. استفاده از توصیه‌های غیرعلمی یا تجربی در مواجهه با مشکلات روحی مراجعان ممکن است باعث پیچیده‌تر شدن مشکلات آن‌ها شود.
ب) تداخل در نقش حرفه‌ای
یوگا بر تجربه شخصی و خودآگاهی تأکید دارد، اما مشاوره نیازمند تحلیل و مداخله مستقیم در مشکلات روانی افراد است. زمانی که مربی یوگا وارد این حوزه می‌شود، ممکن است از نقش اصلی خود خارج شده و وارد فضایی شود که در آن دانش و صلاحیت کافی ندارد.
ج) ایجاد وابستگی ناسالم در شاگردان
یکی از مشکلات جدی در ترکیب نقش مربی یوگا و مشاور، ایجاد وابستگی روانی در شاگردان است. وقتی فردی احساس کند که مربی یوگا مسئول حل مشکلات روحی اوست، ممکن است به جای مراجعه به متخصص، از مسیر نادرست کمک بگیرد. این وابستگی در درازمدت می‌تواند آسیب‌زا باشد و مانع از حل ریشه‌ای مشکلات فردی شود.
د) خطر بروز سوءبرداشت و بی‌احترامی به حرفه روانشناسی
مشاوره روانشناسی یک حرفه تخصصی است که نیازمند سال‌ها آموزش و تجربه است. ارائه توصیه‌های سطحی و غیرعلمی از سوی مربیان یوگا می‌تواند به کاهش اعتبار علم روانشناسی و درمان‌های علمی منجر شود. علاوه بر این، برخی مراجعان ممکن است بعداً احساس کنند که توصیه‌های دریافت‌شده از مربی یوگا، نادرست یا ناکارآمد بوده است و این می‌تواند منجر به بی‌اعتمادی به کل حوزه یوگا شود.
۴. چگونه مرزهای حرفه‌ای را حفظ کنیم؟
الف) هدایت افراد به متخصصان مناسب
در صورتی که یک شاگرد مشکلات روحی یا روانی دارد، مربی یوگا باید او را تشویق کند که به یک روانشناس یا مشاور حرفه‌ای مراجعه کند. این نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری مربی و احترام به مرزهای حرفه‌ای است.
ب) تأکید بر نقش یوگا در سلامت عمومی، نه درمان مشکلات عاطفی
مربیان یوگا می‌توانند تأکید کنند که یوگا ابزاری برای کاهش استرس و افزایش تمرکز است، اما جایگزینی برای درمان‌های تخصصی روانشناسی نیست. این امر باعث می‌شود شاگردان انتظارات درستی از کلاس یوگا داشته باشند.
ج) جلوگیری از ورود به مباحث شخصی و خانوادگی
مربی یوگا نباید در مسائل شخصی و خانوادگی شاگردان ورود کند. در صورت مطرح شدن چنین موضوعاتی، می‌تواند با احترام بیان کند که این مسائل در حوزه کاری او نیست و پیشنهاد دهد که فرد به یک متخصص مراجعه کند.
نتیجه‌گیری
یوگا ابزاری ارزشمند برای بهبود کیفیت زندگی است، اما مربیان یوگا نباید خود را در جایگاه مشاور یا روانشناس قرار دهند. این نقش‌ها از نظر علمی و حرفه‌ای کاملاً متفاوت هستند و هم‌آمیزی آن‌ها می‌تواند به آسیب‌های جدی منجر شود. مربی یوگا باید بر آموزش تمرینات جسمی و ذهنی متمرکز باشد و در صورت نیاز، شاگردان را به متخصصان روانشناسی ارجاع دهد. حفظ مرزهای حرفه‌ای، هم برای اعتبار مربی یوگا و هم برای سلامت روانی شاگردان ضروری است.
